Bam’ mirësi apo mirëdukje?

Ditëve të festave, cilatdo qofshin ato, ajo që më habit akoma- madje çuditem me veten- është “dashamirësia” dhe “ndjeshmëria” që karakterizon shumicën prej nesh. Bëhemi papritur më solidarë se asnjëhërë me hallin e tjetrit, më fëmijën e tjetrit, më shtëpinë e tjetrit, a thua se ky tjetri, bashkë me gjithë barrën e mundimeve të veta TË PËRDITSHME, mbiu nga hiçi atë prag Krishtlindjesh, apo cilësdo festë.

Në fakt, ai tjetri nga i cili po kthejmë sytë  në emër të ndjeshmërisë festive, ka qenë aty prej kohësh, ka shtrirë dorën e tij çdo ditë, barkun e ka pasur po aq pak të mbushur dhe këmbët, po aq të zbathura sa sot, në ditën kur ne kemi vendosur të bëjmë bamirësinë ndaj tij, ose thjesht të reklamojmë veten.

Nuk dua të dyshoj aspak të zemërgjerësinë e atyre që sensibilizohen në prag festash a ditësh të shënuara dhe kontribuojnë që ashtu sikurse ata, të festojnë edhe njerëzit që nuk munden. E në fakt, nuk dyshoj, atëherë kur bëhet fjalë për njerëz të thjeshtë, të cilët ndonëse vullnetin e kanë shumë të madh, xhepat i kanë shumë të vegjël, aq sa zor të përballojnë shpenzimet e tyre, jo t’ju teprojë për t’ua dhënë atyre që nuk kanë. Ndaj vendosin që të dhurojnë në ditë festash.

Ama, dyshoj në zemërgjerësinë e pushtetarëve që dhurojnë ushqime për të pastrehët  që s’skanë ku të fusin kokën; lodra për fëmijët që s’kanë kopshte e aq më pak kushte trajnimi, kur vjen puna tek ata me aftësi të kufizuara.  Është ndoshta hipokrizia më e madhe e gjithë atmosferës festive, ky teatër i pashembullt, i sajuar vetëm për të fituar pikë në imazh.

Fëmijë që u vidhet fëmijëria e vriten rrugve duke lypur, të moshuar që s’kanë ku të fusin kokën, pensionistë që punuan për këtë vend e tani nuk marrin as më të voglën ndihmë, janë realitet i njohur për të gjithë, aq më shumë për ata që na qeverisin.

Akoma edhe më shumë dyshoj, kur pas bamirësit vjen një radhë e gjatë njerëzish po kaq të përkushtuar, për të dhuruar, për të falur ngrohtësi tek nevojtarët, madje, madje edhe për të bërë fotografi, shumë fotografi, mundësisht duke pozuar, sepse duhen postuar në rrjete sociale. Nëse nuk i poston, s’ke bërë bamirësi fare, madje një mendje e mbrapshtë do mendonte së bamirësia në kësi rastesh, ndaj bëhët, për t’u rrëfyer publikisht , ndryshe zëre se nuk e kë bërë.

Të jesh filantrop është një gjë, të jesh bamirës me kohë të pjesshme është diçka tjetër. Në këtë të fundit, të jesh bamirës me kohë të pjesshme për shkak të kushteve që ke, është një gjë dhe të jesh bamirës me kohë të pjesshme se ashtu ta kërkon detyra, është një gjë tjetër.

Mbi të gjitha këto, qendron respekti për figurën njerëzore, pikërisht për atë tjetrin, të cilin e shohim, duam ta shohim vetëm me raste festash. Nëse ai ka nevojë për mua, për ty, për atë që na qeveris, të jemi të sigurtë që dita e festës është më e pakta ditë në të cilën do të na shohë fytyrën, ndoshta s’ka qejf as të dalë fotografi, sepse sigurisht e di që ai, në të gjithë këtë “hajde-dhurojmë-ndonjëgjë-së-është-festë”, është i fundit që fiton, madje me të ikur ne, do të jetë po njësoj e do të na presë, ndoshta, në festën e radhës.

OBSH: 41.5% e fëmijëve dhe adoleshentëve shqiptarë pësojnë dhunë fizike

19 nëntori është përcaktuar si Dita Ndërkombëtare Kundër Dhunës ndaj Fëmijëve. Ky fenomen konsiderohet një problem madhor i shëndetit publik kudo në botë dhe me pasoja të rënda për gjatë gjithë jetës së fëmijëve të dhunuar. Me gjithë ndërgjegjësimet, fushatat, apo më tej edhe ligjet e miratuara në shumë vende të botës, dhuna ndaj fëmijëve  është një dukuri e cila vazhdon të ekzistojë. Ndaj kjo datë është përcaktuar botërisht për të rritur ndërgjegjësimin e individëve, komuniteteve, shoqërisë dhe strukturave shtetërore për të parandaluar dhe ndaluar këtë fenomen.

Sipas Institutit të Shëndetit Publik, ndonëse në Shqipëri rastet e dhunimit të fëmijëve janë ende pak të raportuara, studimet e kryera në këtë fushë kanë treguar për një prevalencë të lartë të këtij fenomeni. Kështu, sipas një studimi të realizuar nga UNICEF në vitin 2006, pjesa më e madhe e të rriturve besonin se dhuna fizike dhe psikologjike ka efekte pozitive në edukimin e fëmijëve edhe pse ishin gjithashtu të ndërgjegjshëm për pasojat negative të saj.

Sipas të dhënave të studimit, format më të përhapura të dhunës psikologjike kundrejt fëmijëve në shtëpi ishin: të bërtiturat (95.3%), fyerjet (39.5 %), kërcënimet (39.0 %), përdorimi i epiteteve denigruese dhe nofkave (35.8 %), kanosje me një objekt (18.0 %). Ndërsa format kryesore të dhunës fizike të raportuara nga fëmijet në shkollë/ shtëpi përgjatë vitit të fundit ishin: tërheqje e veshit (60.1%/38.5%), pickimi (55.7%/36.9%), goditja me një objekt (53.0%/51.8%), gjuajtja me shpullë (në fytyrë dhe në trup) (52.6%/34.3%), në kokë (49.2%/35.6%), shkulje flokësh (41%/29.7%), tërheqje me forcë dhe shtyrje (34.6%/39.1%); goditje me shkelma (26.8%/25.8 %).

Studimi i OBSH i vitit 2012 mbi “Përvojat negative gjatë fëmijërisë të të rinjve Shqiptarë” gjeti se: Prevalenca e përgjithshme e dhunës fizike dhe seksuale gjatë 18 viteve të para të jetësishte respektivisht 41.5% dhe 6%. Rreth 30% e studentëve të intervistuar raportuan se gjatë fëmijërisë kanë qenë dëshmitarë të dhunës së ushtruar ndaj nënës së tyre. Rreth 40% e tyre kanë kanë qenë ngacmuar nga shokët dhe janë përfshirë në konflikte fizike gjatë fëmijërisë.

Shqipëria është një nga të 33 vendet që e ka plotësisht të ndaluar ndëshkimin fizik në kuadrin e saj ligjor. Ligji Nr. 10 347 Për mbrojtjen e të drejtave të fëmijëve u miratua në 4 Nëntor të vitit  2010 dhe hyri në fuqi në Maj të vitit 2011. Sipas këtij ligji, ndëshkimi trupor i fëmijëve konsiderohet veprim i jashtëligjshëm edhe kur ushtrohet nga prindërit brenda familjes.

E gjithë kjo javë në fakt, është e dedikuar ndaj mbrojtjes së fëmijëve. 20 nëntori është cilësuar si Dita Universale e Fëmijëve, pikërisht për të rritur vëmendjen ndaj tyre.

Hidhe në kosh, çdo ditë!

Pamje e Durresit

Pa dashur të tregohem e thartë në gjykim apo plan-prishëse, nisma “Të pastrojmë Shqipërinë në një ditë”, më tingëllon e njejtë me situatën “Të pastrojmë shtëpinë me themel në mëngjes, se kemi miq për drekë”. Duke thënë këtë, Zoti më ruajt nëse jam kundër, madje kam një jetë që “pastroj” qytetin tim, duke hedhur edhe biletën e autobusit urban, në koshin e plehrave, pasi kam mbaruar punë me të; duke parë vrëngër çdo banor të papërgjegjshëm që hedh vend e pa vend ndonjë mbeturinë që ka në dorë; apo duke bërtitur e zemëruar, atëherë kur ndonjë amvisë përtace dhe aspak e edukuar, nuk ka ngurruar të flakë nga ballkoni e poshtë, ndonjë qese me mbeturina. Në këtë kuptim e kam pastruar qytetin ku jetoj, ashtu sikurse jam e bindur, e ke pastruar edhe ti, ty që të dhemb sadopak ky qytet e që ke përzemër ta shohësh të pastër.

Por a mjafton? Absolutisht që jo, madje është shumë pak!

Nuk janë të pakta përçudnimet që i bëhen këtij qyteti në aspektin e ruajtjes pastër të ambjentit. Gjithkush që hedh të parën fjalë të ligë, a të parën sharje ndër dhëmbë, le të ndalet e të mendojë për një çast, se ku mund ta ketë hedhur shishen e vogël të ujit, një fletë të parëndësishme, apo letrën e çimçakizit, herën e fundit që ishte në rrugë.

Ke të drejtë! Ç’t’ju afrohesh koshave, ku kutërbon një erë e padurueshme, madje rrezikon të të dalë furishëm edhe ndonjë mace a qen i rrugës, në kërkim të ushqimit.

Nisma e para disa kohëve për të pajisur qytetin me kosha të rinj e të diferencuar, dështoi! As nam e as nishan nga koshat e bukur, me kapakë e të shkruara përmbi vete. Ata që ngelën, janë po ata që ishin aty. E megjithatë, hidhe në kosh, asgjë e keqe nuk do të të ndodhë!

Por, sikur të ishin deri këtu, problemet e këtij qyteti me pastërtinë. Duke lënë mënjanë detin, se ai është një tjetër histori, pastrimi i qytetit është shumë më i gjerë  se disa qytetarë, nxënës shkollash, a të rritur qofshin, që me vullnetin e tyre të mirë, dalin dhe mbledhin mbeturinat e këtij vendi.

Është e pavend që në një qytet që dukshëm është pis, të hiqemi sikur jemi të pastër.

Ky qytet vuan nga “kutërbimi” urban, mbi të gjitha nga indiferentizmi i “koshit bosh” e tokës përqark, plot. Këtij qyteti, më shumë se një nismë kombëtare, e nxitur nga të huajt, i duhet ndërgjegje publike, institucionale dhe qytetare, për të kuptuar që s’po bëjmë as më shumë e as më pak, se sa po mbajmë pastër rrugën ku shkelim përditë, ajrin që thithim, pamjen që shohim.

Ky qytet, nuk ka nevojë për emra absurd rrugësh si “Gjelbërimi” në mes të zonës së ish-Kënetës, ku ndesh në dhjetra grumbuj plehërash, por i lipset t’i pastrohen zonat më problematike, sikurse janë periferitë.

Ky qytet ka nevojë urgjente t’i japë një dorë të mirë pastrimi çdo sipërfaqeje muri, ku qendrojnë ende posterat e dy fushatave të fundit elektorale e po kështu edhe gjithfarë shkrimesh, parrullash, sharjesh që të lodhin sytë e mendjen; të vendosë kosha në afërsi të banesave, për të mos i “tunduar” kështu nga halli banorët, që të flakarojnë qesen e mbeturinave nga lart-poshtë.

Pusetat e hapura e pa kapakë të këtij qyteti, janë kthyer në kosha dytësorë, themelet e pallateve pa leje, të lënë përgjysmë, janë kthyer në moçale brenda në qytet, madje edhe pranë banesave. Të gjithë kalojmë pranë tyre e megjithatë zëri publik dhe ndërhyrja në to, është inekzistent.

Këtë qytet e ka mbytur edhe pluhuri nga mosreagimi, ka zënë myk nga amortizimi i godinave të Qendrës Kulturore, të Bibliotekës, të Pallatit të Kulturës, të shkollave publike; megjithatë gjithçka nis me atë letrën e vogël, e cila kur nuk na duhet më, e ka vendin në kosh.

Kështu, para se më 22 nëntor, të solidarizohemi me nismën “ Të pastrojmë Shqipërinë në një ditë”, duhet kuptuar që nuk mjafton një ditë që shtëpia të jetë e pastër. Këtë, duhet t’jua kërkojmë jo vetëm atyre që na e vjelin një taksë për këtë punë, por mbi të gjitha dimensionit tonë qytetar.

Media lokale – Durrësi, pak tituj në shtypin e shkruar në 100 vjet

Megjithëse i konsideruar ngahera si një prej qyteteve më të zhvilluara të Shqipërisë, në disa aspekte, kryesisht atë ekonomik dhe social, Durrësi, jo gjithmonë ka “shkëlqyer”, sa i përket mediatizimit të fenomeneve qytetare, ekonomike dhe shoqërore, në periudha të ndryshme. Arsyeja ka qenë media lokale shumë pak e zhvilluar, një problem, të cilin qyteti bregdetar, e ka ndeshur në epoka të ndryshme. Kanë qenë disa, faktorët që kanë ndikuar në lindjen dhe jetëgjatësinë e medias lokale e po kështu edhe në tiparët që ajo mori, në këto 100 vitet e fundit.

E lindur si nevojë për të bërë publike, ngjarje për të cilat mund të kishin interes një numër i madh njerëzish, mediat lokale të Durrësit, jo gjithmonë kanë funksionuar si të tilla, apo kanë pasur tiparet karakteristike të mediumeve.

Kështu, në fillimet e saj, media në Durrës, e cila përfaqësohej nga fletore të botuara (që nuk kishin karakter të mirfilltë të një gazete), nuk ishte media tërësisht lokale. “Shekulli i ri”, gazeta e përditshme e qytetit, e cila nisi botimin e saj në mesin e viteve ’20, nën drejtimin e Ilia Llavdës, kishte karakterin e një fletoreje e cila përmbante informacione të ndryshme, jo vetëm lokale.

Në studime të ndryshme dhe historikë të botuar mbi median në Shqipëri, “ Shekulli i Ri” figuron edhe si i pari periodik i rregullt i qytetit të Durrësit.

Studiuesja Flora Dervishi, në përpjekje për të dhënë një kornizë më të plotë të zhvillimit të medias lokale në Durrës, në një shekull, faktorë të ndryshëm, kanë ndikuar që botimet e karakterit periodik në qytet, të kenë pasur tiparet e tyre e po kështu edhe periodicitetin.

Sipas saj, historia e shtypit lokal, nuk duhet parë i ndarë nga historia dhe zhvillimi i letërsisë dhe publicistikës, pasi të dyja, janë dy fusha të cilat janë zhvilluar paralelisht. Pra nëse do të duam të kuptojmë sasinë dhe cilësinë e medias së shkruar në fillimet e saj, mjafton të hedhim vështrimin në historinë e zhvillet e letërsisë së qytetit. Kjo shpjegon se përse qyteti bregdetar, e nxori relativisht vonë, periodikun e tij të parë e po kështu edhe faktin se sa të paktë, kanë qenë ndër vite, organet e shtypit të shkruar në Durrës.

Në një vështrim të përgjithshëm, periudhat në të cilat mund të ndahet shtypi lokal, janë ajo pas Pavarësisë, koha e Mbretërisë, periudha e Luftës, regjimi dhe vitet e demokracisë.

Faktorët që kanë ndikuar në lindjen dhe zhvillim e mediave lokale në epoka të ndryshme, janë të lidhura ngushtësisht me zhvillimet e qytetit në aspekte të ndryshme. Për vetë natyrën e tij, një qytet i industrializuar, ku popullsia prirej të zhvillonte më së shumti tregëtinë, Durrësi i kushtoi një vëmendje jo fort të madhe, zhvillimit të fushave si letërsia apo publicistika. E njejta gjë nuk mund të thuhej për Shkodrën apo Elbasanin, të cilat në këtë periudhë patin një zhvillim të madh në aspektin letrar dhe publicistik.

“Pra, në atë periudhë, dukej sikur qytetet kishin krijuar profilet e tyre identifikuese dhe Durrësi, ndonese botonte një të përditshme informative cilësore sikurse ishte “Shekulli i Ri”, nuk hynte në qytetet që shquheshin për mediat e tyre lokale. Popullsia e qytetit bregdetar ishte më tepër e fokusuar në tregëti dhe industri”, thotë studiuesja Flora Dervishi.

E megjithatë, Durrësi vijoi të kishte median e tij lokale, pavarësisht intensitetit të botimit, apo edhe natyrës së tij.

Pas kësaj periudhe, në qytet nuk botohej një periodik i mirfilltë, por pamflete me natyrë tematike, të cilat nxirreshin me raste të festave apo lajmërimeve të rëndësishme, të cilat, ndonëse përcillnin informacion, nuk mund të klasifikoheshin në kuadrin e mediave.

“Adriatiku” ishte një tjetër botim periodik lokal, gjatë kohës së regjimit, i cili nisi botimin e tij në vitin 1967 për të vijuar deri në 1994. Tiparet e këtij periodiku, ishin në të njejtën linjë me gazetat e kohës, në funksion të regjimit dhe informacioni ishte i centralizuar. Megjithatë, sipas studiueses Dervishi, ajo ç’ka vlen për t’u përmendur në këtë periudhë, është mënyra e organizimit të informacionit dhe redaksive, pra aspekti teknik, pa prekur çështjen përmbajtësore.

Ardhja e demokracisë dhe rrëzimi i regjimit, i veshi medias një karakter pluralist dhe e ktheu atë tek qytetetari. Gazeta e parë lokale ishtë një “rimishërim” i “Shekullit të Ri”, një botim i cili mbante të njejtin emër, që u botua në fillim të shtatorit, të vitit 1991 e që zgjati vetëm 9 numra.

Titujt lokalë u pasuruan gjatë viteve, megjithatë ishin botime të paqëndrueshme, të cilat për motive të ndryshme, ku më kryesori ishte ai ekonomik, zgjasnin shumë pak. Të tillë kanë qenë “Durrësi biznes”, revista shkencore “Dyrrah”, një botim i natyrës letrare “Update” e të tjera.

Ndërkaq, vitet e fundit, qyteti i është rikthyer vrullshëm medias së shkruar, ku aktualisht në treg janë katër tituj lokalë, “Gazeta e Durrësit”; “Dyrrah”, “Bulevard” dhe “Investigimi”.

“Shekulli i Ri”, e para e përditshme lokale

Ajo u quajt fletore e përditshme dhe për periudhën kur u botua për herë të parë, në vitin 1924, ishte një ndër gazetat më të zhvilluara të kohës, një organ përfaqësues i qytetarisë dhe zhvillimeve në Durrës. Megjithatë, karakteri i informacioneve që pasqyroheshin në të, ishte jo vetëm lokal. Rubrika të ndryshme, informonin lexuesin durrsak të atyre viteve, mbi ngjarjet në qytete të ndryshme të Shqipërisë si edhe me lajme që ndodhnin nëpër botë.

Informacionet lokale, fokusoheshin kryesisht në aspekte të jetës qytetare, zhvillimeve politike dhe administrative të qytetit, në ndodhitë e kronikës së zezë dhe informacioneve që vinin nga Porti apo ndërmarrje të tjera të industrisë së kohës.

Interesantë ishte forma e paraqitjes së faqes së parë, prej së cilës, veç informacioneve kryesore në lidhje me adresën dhe botimin e fletores së përditshme, nuk përzgjidheshin medeomos informacione dhe artikuj që i përkisnin Durrësit, por ato ç’ka konsideroheshin si më të rëndësishmet, nga botuesit.

Po kështu, prirja që kishin sipërmarrës të ndryshëm të kohës, qofshin këta të mëdhenj a të vegjël, për të reklamuar biznesin e tyre, ishte një tjetër e veçantë e faqeve të “Shekullit të Ri”. Avokatë, tregëtare, industria e cigareve, të gjithë kishin një lajmërim, në formën e reklamës.

Kronika e zezë dhe lajmet “rozë”, kishin po kështu hapësirën e tyre.

Ajo ç’ka shihet nga kopjet e ruajtura në bibliotekën publike të qytetit, është fakti se informacioni në “Shekullin e Ri”, nuk ishte i organizuar në rubrika të caktuara, përveç ndarjes së lajmeve nga Durrësi, Shqipëria dhe bota.

Kjo e përditshme, ndaloi botimin e saj, në fillim të viteve ’30.

Artikulli që rrëfente preferencat e durrsakëve në vitet ’20 – ’30

Shtypi i periudhës 20-30 kishte tipare qytetare të theksuara. Në morinë e informacioneve të cilat paraqiteshin në faqet e gazetës “Shekulli i Ri”, kishte materiale të ndryshme, duke filluar që nga jeta qytetare, reklamime të shumta të bizneseve dhe sipërmarrjeve private, e po kështu, edhe histori “të kripura”. Një e tillë, është edhe një lajm i veçantë, si ky i paraqitur në foton shoqëruese. Lajmi i përket datës 17 nëntor të vitit 1928 dhe është i shkruar me një shqipe të pastandartizuar, e cila vërehet, në rregullat e ndryshme gramatikore, me shqipen e sotme.

“Ma shumë zijoshka martohen se bardhoshka”, ky informacion, i cili mbart tipart e një sondazhi për kohën, është shkruar shkurt, megjithatë mjaftueshëm për të dhënë një prirje të kohës, ndonëse vështirë të thuhet a ishte vërtetë një prirje, për aq kohë sa në artikullin e shkurtër nuk botohet as emër autori i studimit e as metoda studimore, veç faktit të kampionit të marrë dhe përfundimit.

Artikulli flet mbi mundësitë që kanë pasur vajzat zeshkane dhe bionde, për t’u pëlqyer nga meshkujt e për t’u konsideruar si bashkëshorte të ardhshme.

Sipas autorit të studimit, në 100 femra zeshkane, 77 prej tyre ishin të preferueshme për t’u marrë për bashkëshorte, ndërkohë që në 100 femra bardhoshe, vetëm 53 prej tyre, e kishin fatin të përzgjidheshin si bashkëshorte.

Në fund të lajmit, autori i tij, përmend edhe ujin e oksigjenuar, si metoda për t’u kthyer në bionde, që përdorej nga flokëzezat e kohës, ç’ka jo vetëm i shton dozat e simpatisë, lajmit, por në një farë mënyre, tregon edhe emancipimin e femrave durrsake të kohës dhe vëmendjen e tyre ndaj paraqitjes së jashtme.

Abetarja Shqipe 141 vjeçare e Kostandin Kristoforidhit

Ajo është ndër ato sende që nuk të bien shpesh në dorë për t’i parë, njohur apo lexuar. Ashtu e rrallë si është, ndër botimet e pakta që mund të jenë prodhuar në 1872, “Abetarja Shqipe” e Kostandin Kristoforidhit, mund të gjendet vetëm në Bibliotekën Kombëtare, apo edhe në bibliotekën e ndonjë qyteti dhe akoma shumë më rrallë, në bibliotekat personale apo koleksionet e sendeve të vjetra të ndonjë koleksionisti e bibliofilisti të apasionuar.

Një e tillë gjendet edhe në koleksionin personal të një prej njerëzve që më shumë se cilido tjetër, të mrekullon me fanatizmin që ju qendron sendeve të koleksionuara prej tij në vite.

Luan Jaupi është fotografi dhe koleksionisti durrsak, i cili në një hapësirë të shtëpisë së tij, ka grumbulluar objekte me vlerë të cilat datojnë që prej lashtësisë e deri në ditët tona. Një prej tyre, ajo që bie në sy për veçantinë e saj, është “Abetarja Shqipe” e Kostandin Kristoforidhit, e botuar në disa kopje, në 1872.

“Ky është një prej atyre botimeve të vyera që është pjesë e bilbiotekës së trashëguar nga gjyshi im, babai, e tani qendron në bibliotekën time. Është ndër të paktat botime origjinale të asaj periudhe, që ka arritur e plotë deri më sot”, tregon Luan Jaupi, i cili rrëfen se libri “i shenjtë” me të cilin  mësuan shqipen disa breza,jo vetëm është pjesë e bibliotekës së trashëguar prej tre brezash, por do të vazhdojë të trashëgohet.

Ndonëse e kanë kërkuar aq shumë ta përvetësojnë të tjerë, Jaupi, një i apasionuar pas studimit të gjuhëve, thotë se asnjë çmim, sado joshës të ketë qenë, nuk ka mundur t’ia prishë mendjen, aq sa për të hequr dorë nga kjo trashëgimi e vyer.

“Kjo është një prej atyre gjërave që nuk do ta shkëmbeja dot me asgjë tjetër, meqenëse në koleksionistët njihemi për shkëmbime të sendeve mes nesh. Shumë studiues e kanë parë, njerëz të ndryshëm janë ofruar ta blejnë, madje edhe të huaj, të apasionuar pas dokumenteve të rralla, por nuk e kam dhënë. Është ndër të paktat Abetare të realizuara nga Kristoforidhi në 1872, që i ka rezistuar kohës”, thotë Jaupi.

Abetarja me 30 faqe, me gërma arabe dhe latine

Abetarja Shqipe, e cila i ka mbushur plot 141 vjetët e ekzistencës së saj është ruajtur në një gjendje të përkryer, duke bërë që i vetmi faktor që ka ndikuar në këtë libër, të ketë qenë koha. Me fanatizmin më të madh ajo është ruajtur nga zotëruesit e saj dhe sot është lehtësisht e lexueshme nga të gjithë kuriozët që kanë dijeni për të.

Me përjashtim të kapakut të fundit, abetarja i ka të gjitha faqet. Është një libërth i vogël, fletët e zverdhura të të cilit të krijojnë në të njejtën kohë edhe idenë e brishtësisë, pasi të duket sikur do të shkëputen sapo i shfleton, por edhe idenë e rezistencës, kur mendon se ky doracak i shqipes, ka rezistuar plot një shekull e gjysmë.

Ndër fletët e para, dallohet lehtësisht titulli “Abetarja Shqipe” e Kostandin Kristoforidhit dhe po ashtu, edhe viti i botimit, 1872, ç’ka e bën dokumentin të marrë një vlerë të jashtëzakonshme.

Me këtë abetare kanë mësuar shkollat e para të shqipes, të cilat guxuan të çeleshin në një kohë, kur pushtimi otoman, ndonëse i lëkundur, nuk kish rënë ende plotësisht.

Abetarja çelet me alfabetin e gërmave latine, por edhe ato arabe. Shkrimi në brendi të saj është një shqipe e cila ndryshon prej standardit të përdorur sot, e megjithatë është lehtësisht e kuptueshme për këdo.

Teksit shoqërohet me figura dhe metoda e përdorur, nuk është ajo me të cilën jemi mësuar  të përvetësojmë dije prej abetareve të kohës sonë.

“Abetarja Shqipe” e Kostandin Kristoforidhit, botim i vitit 1872, të cilin e disponon koleksionisti dhe fotografi i njohur durrsak Luan Jaupi, është ndër të paktët botime origjinale të këtij lloji, që kanë mbërritur në ditët tona, mbi të gjitha të padëmtuara nga koha.

Ekspozimi për herë të parë

Në vitin 2008, me rastin e festive të nëntorit, Muzeu Historik KOmbëtar, vendosi të ekspozonte 50 dokumente të rralla, të cilat ishin të paekspozuara më parë, në një ekspozitë të titulluar “Udha e alfabetit shqiptar”. Alfabetet, abetaret e para shqipe dhe shkrimet e para në gjuhën tonë, u bënë pjesë e kësaj ekspozite, e cila tërhoqi shumë vizitorë, për shkak të veçantisë.

Bashkë me alfabetet me gërma latine, apo arabe, alfabetin e Stambollit, “Shkronjat e gjuhës shqipe”, nga Sami Frashëri, botuar në vitin 1886, “Abetari i vogël për Msoitore filltore” e vitit 1916 , u rendit edhe “Abetarja Shqipe” e Kostandin Kristoforidhi, botuar në vitin 1872. Të gjitha këto ekspozohen për herë të parë. Ishte hera e parë që në një institucion shqiptar ekspozoheshin aq shumë dokumente të kësaj fushe, sidomos duke u përqëndruar në udhën e ndjekur për shkrimin e gjuhës shqipe. Dokumentet origjinale janë shfrytëzuar nga studiues të ndryshëm të gjuhësisë apo të historisë, shqiptarë apo të huaj, por asnjëherë publiku nuk kish pasur mundësinë t’i shihte dhe njihte ato nga afër.

Luan Jaupi me Abetaren Shqipe

"Missing", romani mbi njeriun e kohës sonë

Gjithçka e humbur mund të (mos) gjehet, gjithçka e gjetur mund të (mos) humbasë.

Një roman nga Bashkim Hoxha

Grozi, mund të jem unë, mund të jesh ti, mund të jemi të gjithë, sepse ashtu si ai, të gjithë flasim me vete, të gjithë flasim me kafshën e parë që na del përpara, jemi përpjekur, të paktën një herë të vetme, ta mendojmë veten si një kafshë mes shumë të tjerash në pyllin e së përditshmes tonë. Libri i ri i Bashkim Hoxhës mban titullin “Missing”, por më shumë se mungesa e dikujt, është një roman që duke shfletuar 190 faqet e tij, na kujton veten. Na kujton edhe autorin. Ata të cilët e njohin autorin Bashkim Hoxha, do ta konsideronin këtë, një roman pothuajse autobiografik.

Me gjithë elementët e ngjashëm me jetën e autorit, ky, më shumë se sa një autobiografi, është një roman për njeriun modern, njeriu që në pretendimin se ka humbur një gjë të çmuar për të, kupton thellë-thellë se ka humbur veten.

Personazhi që rrëfen historinë, është një djalosh i ri, Grozi. Është një javë nga jeta e tij, tetë ditë, secila me një motiv të ndryshëm, që barazon ditën me këngën. Rrëfimi nis me humbjen e Lorës, sepse sikurse thotë edhe vetë autori Hoxha, ky roman, nuk do të ishte shkruar i tillë, nëse Lora (qenihusky i autorit, i humbur para 4 vitesh) nuk do të kishte humbur. Humbja e Lorës e më tej mungesa e saj, e bëjnë autorin Bashkim Hoxha dhe personazhin e tij Grozi, të flasin, të rrëfejnë, të ndërtojnë një roman.

Janë disa linja paralele mbi të cilat rrjedhin ngjarjet. Niset me të tashmen, ku personazhi kryesor gjendet i vetëm përballë një kafshe, ariut, të cilin e ka rrëmbyer nga duart e atij që e shfrytëzonte dhe nis e i rrëfen kështu historinë e tij nga humbja e Lorës, në përpjekjet për ta gjetur, përjetimet, jetët e personazheve të tjerë. Përmes retrospektivës së ngjarjeve, kalohen kështu me radhë, histori të ndryshme.

Ka humbur njeriu, kafshën; kafsha, njeriun, apo njeriu, veten? A jemi më socialë, nëse zvogëlojmë largësitë mes njëri-tjetrit dhe shumfishojmë e zgjerojmë kanalet tona të komunikimit? Nëse konsumojmë fast-food, a bëjmë edhe fast-love? A bëhemi më individualë, në përpjekje për t’u globalizuar? Janë disa nga pyetjet që autori i ka shtruar gjatë shtjellimit të romanit e që përgjigjen mund t’ua jepni vetëm kur ta lexoni deri në fjalën e fundit.

Vetë autori, për shkak se marrëdhënia njeri-kafshë (pa dashur të jap unë një përcaktim se cili ishte njeriu dhe cili kafsha, sepse Lora përcillet edhe si kafshë, edhe si njeri), e ka vendosur këtë si linjën kryesore të ndërtimit të romanit. Titulli i librit është menduar jo pak herë të ishte “Njerëz dhe Kafshë”, mirëpo u vendos të ishte “Missing”, sepse në fund, romani i Bashkim Hoxhës, mund të përmblidhet në tri fjali: “Njëri ka humbur qenin; Tjetri ka humbur gruan; Një rrugëtim ku zbulohet se ka njerëz, që kanë humbur veten.”

Është një libër që zbërthen marrëdhëniet bashkëkohore edhe mes njeriut dhe parasë, njeriun dhe të shkuarën e tij që nuk e ndryshon dot, ndonëse blen emrin, veshjet, shtëpitë dhe të dashurat, një libër që e vë përballë njeriun me pasqyrën ku e sheh veten si forma origjinale e supozuar, kafshë.

Pas tre vitesh, autori Hoxha thotë se më në fund, arriti të “shtrydhë” një masë të madhe idesh, ndjesish, shkrimi dhe të finalizojë një produkt, i cili vërtetë “gllabërohet” si fast-information, por me shumë mundësi, është libri që përfaqëson një target të caktuar lexuesish. Mund të të përfaqësojë edhe ty!

Botim i Shtëpisë Botuese “Toena”, romani “Missing” i autorit Bashkim Hoxha do të promovohet në datën 8 nëntor në Durrës dhe 11 nëntor në Tiranë.

“Missing”, për vetminë, ekzistencializmin, humbjen e ndjesive dhe … gjithçka!

Bashkim Hoxha ka shkruar një roman për njeriun e ditëve të sotme. Personazhi i tij komunikon në shumë forma dhe mënyra, por mbetet vetëm në fund të ditës dhe sërish gjendet i vetëm, duke nisur një ditë të re. Nëse do të orientoheshim me “gjuhën” që autori ka përdorur në roman, për ta njohur më mirë, do të duhet të përdorim fjalët kyçe vetmia, njeriu, njeriu-kafsha, pylli, ekzistencializmi, koherenca, konsumizmi, ndjesia.

Janë pikërisht këto fjalët kyçe, zbërthimi i të cilave na çon drejt zbërthimit të “Missing”, ose gjetjes së “Missing”.

E gjithë historia është e rrëfyer nga një njeri i vetëm, një njeri i vetmuar, një njeri i cili jeton brenda vetmisë së tij, i shoqërizuar në njëmijë e një mënyra me të tjerë rreth e qark, por që mbetet thellësisht vetëm.

Fjalitë e tij janë të shkurtra, konçize, i gjithë shkrimi është pa ujra. Diku hiqet një paralele me ekzistencializmin, diku një tjetër, me absurdin. Ka pak “Metamorfoza” e Kafkës, pak “I huaji” i Kamysë dhe pak nga “Komedia Hyjnore” e Dante Aligerit, atëherë kur ndihen notat e pyllit alegorik.

Pastaj i rikthehet autorësisë së njeriut të ditëve tona, njeriut që dhuron lule prej fotografie në Facebook, që poston gjendjen shpirtërore po në Facebook, por ndërkohë, ka harruar se ç’pamje ka shiu dhe ç’ndjesi të krijon era.

Një roman bashkëkohor, që ndjek lexuesin

Gjatë bisedës me autorin Bashkim Hoxha, ai thotë se është kundër letërsisë e cila mbetet prapa në kohë. Ky roman, është dëshima se vetë autori ka dalë përtej kornizave të asaj letërsie, duke ndjekur rrugën e lexuesit, duke kuptuar atë ç’ka do lexuesi, atë që e tërheq, e mban atë të mbërthyer. Nuk mund t’i fliste lexuesit, veç se me gjuhën, me të cilën vetë ky lexues, komunikon në të përditshmen e tij. Kjo nuk e bën librin aspak të humbasë vlerat e tij si medium, sikurse është konsideruar ngahera, përkundrazi.

Emrat e personazheve janë emra të rinjsh të cilët i ndeshim në ditët e sotme, vendngjarjet janë bashkëkohore, facebook konsiderohet si vendngjarje, termat e përdorur janë terma me të cilat i flasim njëri-tjetrit sot, komunikojmë në chat, apo në të tjera mënyra virtuale të shkëmbimit të informacionit. “Missing” është një roman i shkëputur nga vitet tona të fundit, i update-uar me të rejat nga fusha e komunikimit, të vëna në funksion për të na komunikuar dilemat universale të njeriut, të cilat janë të pakoha.

Ndaj, duket sikur në një moment, lexuesi i flet vetes, gjen veten dhe projektohet pa shumë vështirësi, brenda personazhit të Grozit, mjafton vetëm të ketë pasur, njëhërë të vetme, afekt për një kafshë.

Ndonëse, gjatë leximit, lexuesit do të kuptojnë se autori është i mirinformuar mbi zhvillimet e fundit në fushën e komunikimit, kryesisht atë virtual, Bashkim Hoxha e ka këtë, si revoltë tijën karshi ngurtësimit të mënyrave të të shprehurit, gjë e imponuar nga komunikimi i shpejtë virtual.

“Missing” është padyshim një prej romaneve më përfaqësues të letërsisë bashkëkohore.

Anila Rubiku dhe Jeffrey Adams sjellin “Shqipëria- Gratë, drejtësia dhe ligji”

Jeffrey Adams me grate e burgut 325

Anila Rubiku, artistja durrsake ,e cila prej vitesh jeton ne Itali dhe Jeffrey Adams, psikologu me origjinë kanadeze, rrëfejnë për “Gazetën e  Durrësit”, projektin e tyre, një ndërmarrje të cilën nuk do të donin për asnjë moment, ta sillnin si një bujë mediatike më shumë.

Dhuna në familje është një ndër fenomenet më të shpeshta në një vend si Shqipëria. Shkaqet e këtij fenomeni janë të ndryshme dhe të evidentuara jo pak publikisht, sa herë këto raste kanë pasur shpërthimin e tyre mediatik, apo në opinionin publik.

Pikërisht dhuna në familje ka qenë edhe motivi kryesor i projektit më të fundit të artistes durrsake Anila Rubiku dhe psikologut Jeffrey Adams. I titulluar “Shqipëria- Gratë, drejtësia dhe ligji”, projekti vjen si risi. Nuk kërkon të analizojë shkaqet që çojnë gratë drejt burgut, por përmes eksperiencës së tyre, të parandalojnë fenomenin në një zgjerim të mëtejshëm të tij.

“Është një projekt të cilin e kam ideuar para shumë vitesh, por nuk kanë qenë kushtet e duhura. Më në fund, mora një ftesë edhe nga TICA (Tirana Institute of Contemporary Art) dhe kështu nisi zbatimi i projektit. Ka qenë një eksperiencë e bukur dhe e dhimbshme në të njejtën kohë, e cila do të finalizohet me një ekspozitë dhe një diskutim të hapur me të gjithë aktorët që veprojnë në situata të tilla. Bashkë me Jeffrey-n, nuk kemi dashur në asnjë moment të zbulojmë shkakun që i ka çuar ato gra aty, por çfarë ka ndodhur para se ato të përfundodnin në qeli. Askush nga ato nuk ka ndërmarrë një veprim të tillë, pa të paktën dhjetra e qindra përpjekje të bëra për shmangien e dhunës, objekt i së cilës kanë qenë. Kemi ngritur pyetje të tipit sa ndërgjegjësohen familjarët për një situatë të tillë, po institucionet përgjegjëse, sa e zbaton shteti rolin e tij, çfarë ndodh me këto gra para ushtrimit të dhunës dhe pas saj, para kryerjes së krimit për të cilin janë akuzuar dhe pas tij”, sqaron Anila Rubiku, projektin e saj.

Ajo i është referuar rasteve të grave në burgun 325 në kryeqytet, historitë e të cilave kishin një burim të vetëm, dhunën ndaj tyre dhe fëmijëve të tyre.

“ Për mua është hera e parë që punoj në një burg grash, aq më tepër kur për to jam një psikolog i huaj”, thotë psikologu anglez, me origjinë kanadeze, Jeffrey Adams. “Ndryshe nga çfarë ndodh me meshkujt në burgun përkatës, femrat janë më bashkëpunuese mes tyre, sepse shumica e tyre janë nëna dhe bashkëbisedimet me njëra-tjetrën janë ngushëlluese për to. Ajo që kam kuptuar gjatë dy muajve të realizimit të këtij projekti me Anilën, ka qenë fakti se gratë shqiptare janë shumë inteligjente. Duke e thenë këtë, pohoj se duhet të jenë prekur deri në palcë, që kanë kryer krimin për të cilin janë akuzuar”, vijon më tej psikologu.

Sipas tij, pas çdo veprimi të dëmshëm që bën një grua, është gjithmonë një mashkull nga pas. “Është gjithmonë një mashkull aty pas, një mashkull që i ka detyruar ato të durojnë dhunën, të shohin me sytë e tyre përdhunimin e fëmijëve, t’i detyrojë ato të konsumojnë substance narkotike, të prostituojnë apo të vjedhin. Gjithmonë është një burrë ai që gjeneron skenën e krimit”, thotë psikologu i huaj.

Pas dy muajve qëndrim pranë këtyre grave, Jeffrey dhe Anila kanë ngati përfundimet e një projekti, për tëcilin urojnë të ketë ndikimin e duhur.

Projekti, ndërgjegjësim përmes artit

Adams dhe Rubiku nuk kanë dashur aspak të sillnin një tjetër projekt që të ndalej vetëm në takimet formale me gratë e burgosura, disa konferenca për shtyp dhe kaq. “Jo, ne i vumë vetes si detyrë që do të punonim gjatë me to; do të shpenzonim kohë në praninë e tyre, do të bisedonim dhe do të kuptonim se çfarë ndiejnë ato, çfarë kanë ndierë gjatë kohës së izolimit, do t’i pyesnim ato për fëmijët, për jetën dhe këtë bëmë përmes këtij projekti”, thotë Anila.

Të dy bashkë me Jeffrey-n, kanë sjellë bashkë pikturën me zbërthimin psikologjik, ku e para, vihet në funksion të të dytës. Sipas tyre, arti i vetëm, është i pafuqishëm për të kuptuar atë çfarë ndodh me të dhunuarat, por ai mund të bëhet një mjet shumë efikas e bashkë me psikologjinë, mund të arrijnë në përfundime të vlefshme, evidentuese dhe ndërgjegjësuese.

“Ideuam disa pyetje të cilat kishin lidhje të tërthortë më atë që këto gra kishin bërë për të përfunduar në burg, kjo jo vetëm për të mos i lënduar sërish, por edhe për të kuptuar më shumë rreth tyre. Në fund të fundit, ne nuk ishim gjykatësit e tyre, por njerëz që kërkonin t’i ndihmonin, t’i dëgjonin. Lidhëm pikturën me psikologjinë. Ju kërkuam atyre të na paraqesnin, bie fjala, avokatin e tyre, përmes një vizatimi. Duke parë mënyrën se si ato pikturonin, ngjyrat që përdornin, arritëm të kuptonim shumë”, tregon psikologu Jeffrey Adams.

Ai dhe artistja durrsake Anila Rubiku, kanë vizituar gratë burgut 325 tre herë në javë, për më shumë se dy muaj, në një sipërmarrje e cila për ta, pati tre rezultate.

“Së pari në u ndalëm dhe morëm në konsiderat këto gra. Me sa kuptuam nga bisedat me to, asnjë nuk i kishte kushtuar atyre vëmendje. Të gjithë merreshin ose me krimin, ose me viktimën, ose më fëmijët e mbetur jashtë e pa përkrahje. Gratë llogariteshin shumë pak dhe në këtë mënyrë, ato pësonin një dhunim të dytë, kësaj radhe nga institucionet që duhet t’i merrni në mbrojtje.

Së dyti kërkuam të evidentonim efektshmërinë e sistemit tonë ligjor për situata të tilla. Kemi një bazë ligjore të kompletuar, por zbatueshmëria lë për të dëshiruar në një pjesë të madhe të hallkave.

Së treti, kërkuam të tregonim se çdo gjë e ka një shkak, ka qenë një faktor që ka gjeneruar dhunën dhe shumë të tjerë që i janë bashkëngjitur deri sa gratë kanë përfunduar të izoluara në qeli. Pikërisht tek ky shkak fillestar do të duhet të ndërhyjmë, para se dëmi të bëhet”, thotë Rubiku.

Për psikologun Adams, kjo ka qenë një eksperiencë e jashtëzakonshme. “Kuptova shumë, jo vetëm nga historitë e tyre personale, por edhe nga mënyra se si ato flisnin për marrëdhëniet me institucionet, qofshin këto shtetërore apo shoqatat për mbrojtjet e grave. Mund të them se ajo që është bërë deri tani, është një punë e përciptë. Dhuna e meshkujve ndaj femrave dhe për rrjedhojë reagimi i femrave në forma të tilla si vrasja, është një fenomen mbarë botëror, kjo është e padiskutueshme, por në asnjë moment, këtyre femrave nuk duhet t’ju mungojë vëmendja dhe mbështetja nga shteti dhe drejtësia”, thotë Adams.

Iniciatorët e projektit, kërkojnë që përmes zbërthimit të eksperiencës së këtyre grave, të mund të nxirren përfundime, të cilat të parandalojnë përhapjen e mëtejshme të fenomenit të dhunës.

Ekspozita përfundimtare

Gratë pjesmarrëse në këtë projekt do të mbeten anonime. Historia e tyre nuk do të ketë emër, as piktura e tyre që do të jetë pjesë e ekspozitës. Nuk ka qenë qëllimi i organizatorëve të tregojnë histori të personalizuara, porse të sjellin fenomenin e përmes tij, të ndërgjegjësojnë për zhdukjen. Ndonëse në projekt morën pjesë thuajse të gjitha gratë e burgut 325, në ekspozitë janë përzgjedhur 12 punime.

“Do të organizohet një ekspozitë e përbashkët e pikturave të këtyre grave  dhe pikturave të mia, nuk do të ketë dallim, as emër tyrin dhe timin, asgjë identifikuese. Pas ekspozitës, kemi ftuar në një debat të hapur, përfaqësues të organizatave të ndryshme që marrin në mbrojtje gratë e dhunuara. Duam që të mos jetë thjesht kurorëzimi i një projekti, por vërtetë të nxjerrim përfundime të vlefshme”, thotë Anila Rubiku.

Anila dhe Jeffrey

Shpëtoni “Dyrrahu”-n e fundit!

Është e vetmja revistë-enciklopedi, e cila i dedikohet Durrësit në pjesën më të madhe të faqeve të saj e fatkeqësisht është e detyruar të mbyllet. Numri i fundit, i përgatitur dhe i gatshëm për botim, “fle” në kompjuterin e studiuesit Halim Maloku, i cili për 14 vite me radhë, ka qenë edhe redaktori përgjegjës i këtij botimi. Mungesa e financimeve po e çon, më mirë të thuhet e ka çuar, drejt fundit këtë periodik, i cili pa frikë quhet pasuri lokale, por edhe kombëtare në fushën e botimeve shkencore.

“Nuk arritëm dot ta mbanim “gjallë”, sepse nuk gjejmë dot më as lekët e botimit. Për pagesat e studiuesve që kontribuojnë në të, nuk bëhet fjalë”, shprehet redaktori Maloku.

Prej kohësh ai ruan versionin përfundimtar të revistës shkencore, e cila në këtë numër, ka mbi 500 faqe. Teksa dëgjon profesor Malokun të flasë për mbylljen e “Dyrrahut”, e para gjë që të shkon ndërmend, është pyetja “Përse nuk mbijetojnë botime të tilla?”

“Nuk gjejnë përkrahjen e duhur. Nuk mjafton vetëm dashuria dhe përkushtimi i njerëzve që bëjnë pjesën e përgatitjes, fatkeqësisht, ana financiare është më e rëndësishme”, përgjigjet studiuesi. Ai vetë e di, që problemi është shumë herë më i gjerë së kaq dhe ka të bëjë më shpërndarjen e gabuar të financimit të projekteve, mungesën e vëmendjes dhë dashamirësisë, mungesën e kulturës dhe interesit.

Në çdo derë institucioni në të cilin ka trokitur, qoftë për shpëtimin e “Dyrrahut”, qoftë për projektin e botimeve “Pavarësisa”, një kolanë e papërsëritshme që përmbledh dokumente autentike të shtetit shqiptar ndër vite apo edhe materiale më të gjera, ka ndeshur në indiferentizmin e drejtuesve lokalë. Para disa kohësh, kryetari i bashkisë, i është drejtuar me fjalët “nuk ka lekë”, duke mos e parë në sy, në një kohë që kishin kaluar vetëm 3 sekonda nga hyrja e tij në zyrën e pritjeve të kryetarit.

“Do të doja shumë të botohej dhe ky numër i fundit. Më tej, është e pamundur…për shumë arsye”, thotë Halim Maloku, njeriu që me sakrificë të jashtëzakonshme, ka arritur ta sjellë deri këtu një botim të tillë, impenjativ dhe të vështirë për t’u realizuar.

Kështu, mbyllet një tjetër dritare e dijes dhe jo pak, por një dritare e çelur nga mendje të ndritura, të cilat dijen dhe informacionin, e kanë dhënë përkundrejt asgjëje.

Revista “Dyrrah”, e vetmja historiko-kulturore për Durrësin

“Dyrrah” nisi botimin e saj në 1999, nga shoqata “Pal Engjëlli”. U arritën të botohen 8 vëllime të saj me një numër të madh faqesh, me materiale studimore nga fusha e arkeologjisë, historisë, etnologjisë, folklorit dhe të kulturës në përgjithësi, të lidhura me historinë e qytetit të Durrësit, por edhe me një hapësirë më të gjerë gjithëshqiptare e mesdhetare.

Në parathënien që shoqëron këtë numër të fundit, studiuesi Halim Maloku, duke bërë një historik të shkurtër të revistës ndër vite, shkruan:

“Pas kaq vitesh, duke i hedhur sytë në atë që është arritur, mund të thuhet pa e tepruar se revista ka qenë një sukses; sukses i arritur me shumë vështirësi, si çdo gjë në këtë kohën tonë të trazuar. Por fatmirësisht ka një masë intelektualësh të brezit të shkuar, por edhe të brezit të ri, te të cilët gjallon interesi për botime të tilla dhe kjo ka qenë një inkurajim për ne që të sakrifikojmë për një qëllim të tillë, duke kujtuar se është një punë e pazavendësueshme ajo që bëhet për evidentimin e vlerave kombëtare. Ky ka qenë edhe misioni i kësaj reviste, të cilin ne mendojmë se kemi mundur ta arrijmë në maksimumin e mundshëm në kushtet e vështira të një veprimtarie studimore e botuese me karakter shkencor e kulturor, pothuajse pa asnjë mbështetje institucionale e shtetërore.”

Prej 14 vitesh, në të kanë kontribuar studiues të njohur të Durrësit, por edhe të huaj, të cilët kanë shkruar për historinë, arkeologjinë dhe kulturën e këtij qyteti, si Hasn Ulqini, Halim Maloku, Sali dhe Hava Hidri, Halil Myrto e plot të tjerë. Profesor Maloku thotë se numri i VIII dhe i fundit, është jo vetëm një përmbledhje artikujsh të rinj mbi tematika të ndryshme, por edhe një përmbledhje e artikujve më të mirë të botuar deri më sot në faqet e revistës, për të sjellë në këtë mënyrë, për herë të fundit, një pasqyrë të një pune kolosale, të bërë me vetmohim dhe përkushtim nga kontribuesit.

Festivali i Durrësit, do të kishte mjaftuar një ndjesë e thjeshtë publike!

Edicioni i gjashtë i Festivalit (!) Ndërkombëtar të filmit në Durrës, në fakt nuk ishte festival. Nuk dua të merrem këtu as me heqjen e mbiemrit “veror”, as me situatën e rënduar politiko-ekonomike, që solli zhvendosjen e festivalit, nga gushti në tetor. Janë lakuar aq shumë, por ç’mund t’i thuash fatkeqit, për fatin e tij të keq?

Ajo që më shqetëson është imazhi që përcillet, qoftë ky mes nesh, shqiptarëve, qoftë mes atyre të huajve, që e dinë që në Durrës, prej 6 vitesh, organizohet një Festival Filmi. A do ta bënin ata një organizim të tillë, apo thjesht do të kërkonin ndjesë publike, për t’ja nisur sërish vitin e ardhshëm, nëse gjerat përmirësoheshin. Mendoj, do të ishte më e ndershme, sikur të kishim vepruar si në rastin e dytë.

Në një bisedë me drejtoreshën artistike të Festivalit, Anila Varfin, kupton shumë gjëra, mbi të gjitha, se përse ky organizim, i trumbetuar me të madh, i krahasuar me mbiemrin e qytetit, me synimin për ta bërë Durrësin, sërish “tavernën e Adriatikut”, nuk ofroi as më shumë e as më pak, se disa filma të kinemasë retrospektivë.

Para se të nis bisedën me të, i them se ky edicion është guxim i madh, është buza e greminës, në të cilën ose bie, ose prag-rënia, të lë shijen e hidhur përgjithnjë.

“Nuk mund ta lija një fëmijë 6 vjeçar të braktisur”, i përgjigjet Varfi, pyetjes sime, se përse u organizua këtë vit ky, që vetëm festival nuk e quan dot dhe organizatorët e dinë këtë gjë.

“E di, që aty ku nuk ka kompeticion, nuk ka festival, por unë bësoj se Festivali i Durrësit, në këto 6 vite, ka arritur të përfshihet në kalendarët kinematografikë ndërkombëtarë, ndaj një shkëputje e tillë një vjeçare, mund të na kushtonte shumë”, shpjegon Varfi. Ajo shton se filmat që janë përzgjedhur për t’u shfaqur në këtë edicion, janë filma të një cilësie të lartë dhe i përkasin kinemasë retro, jo vetëm asaj shqiptare , por edhe të huaj, ku në këtë kontekst ka ardhur edhe “Diktatori i madh” i Çarli Çaplinit, premiera ballkanike e “L’intrepido” i Gianni Amelios, apo edhe filmat e dashur për shqiptarët si “Zonja nga qyteti”, “Shoku ynë Tili” e kështu me radhë. Ndërkohë, të ftuar specialë, nuk patëm dot as Gianni Amelion, as Antonio Albanesen, përkatësisht regjisorin e “L’intrepido” dhe aktorin kryesor.

A mjafton? Nuk besoj. Po flasim për një organizim, i cili marketon ndërkombëtarisht mënyrën se si ne bëjmë festivale filmi. Nëse nuk kemi mundësi ta bëjmë, të mos e bëjmë. Askush nuk do të na gjykonte për këtë. E parë nga këndvështrimi prej gazetareje, do të më tingëllonte më pak e hidhur të lexoja një titull, bie fjala, të tillë : “Mungon Festivali Ndërkombëtar i Filmit në Durrës për arsye ekonomike”, se sa një titull të tillë: “Festivali i Ndërkombëtar i Filmit në Durrës, kur s’ke pulën, do hash sorrën”, (i përshtatur sigurisht, me ndonjë proverb të të huajve, nëse atyre do t’ju binte ndërmend të shkruanin për Festivalin e Durrësit në këto kushte).

E vetmja gjë e mirë e festivalit (!) , ishte vlerësimi me çmimet e karrierës, për regjisorin Pirro Milkanin dhe një ndër themeluesit e teatrit “Aleksandër Moisiu”, Lutfi Hoxhën. Të paktën, në historinë që do të shkruhet për ta, uroj të mos shkruhet fakti që u vlerësuan, në një moment të keq për Festivalin Ndërkombëtar të Filmit në Durrës.

Drejtoresha artistike e festivalit, Anila Varfi, thotë se ky ishte edicion i jashtëzakonshëm. “Më duhet ta organizoja, por uroj që vitin tjetër kjo situatë të jetë përmirësuar. Shpresoj që vitin tjetër të jemi prapë “Festivali Ndërkombëtar Veror i Filmit në Durrës”, përndryshe do të ishte e kotë të vazhdohej më tej”, më thotë.

Si një njeri që e e njeh dhe e do kinemanë, që është përpjekur të sjëllë një Festival të tillë, në një qytet që është e kotë të mburret me të kaluarën, sepse vetëm dashuri për artin nuk ka, e kuptoj shqetësimin që ka ndjerë, pas çdo ngjitjeje në skenë, për këto pesë netë organizimi. Me siguri nuk është ajo ç’ka Anila Varfi do dhe di të bëjë.

Do të ishte më mirë një mbrëmje e vetme, një mbrëmje vlerësuese për dy figurat që u vlerësuanme çmimin e karrierës, një mbrëmje për të protestuar për vëmendjen e munguar të këtij vendi ndaj kulturës dhe artit, një mbrëmje për të kërkuar ndjesë dhe për t’i dhënë shpresë gjithë fanatikve që e kanë ndjekur dhe mbështetur për pesë vite rrjesht këtë aktivitet, një mbrëmje, e cila të mos prezantohej më nga aktori Timo Flloko, që me gjithë respektin për karrierën e tij, syzet e errta të diellit, Ray Ban nuk mbahen kur prezanton në një skenë, ku spektator ke Lutfi Hoxhën e Gjergj Vlashin, e aq më pak, mbahet dora në xhep.

Ambiciet e nisjes së Festivalit Ndërkombëtar të Filmit në Durrës, qenë të mëdha, që prej fillimit, ndaj dhe pritshmëria për këtë festival, sa vinte dhe rritej. Askush nuk meritonte një shije të tillë sivjet, as organizatorët, as publiku. Nuk kishte pse, do të kishte mjaftuar një ndjesë e thjeshtë publike.

Sikur të isha kryetar bashkie...

Një listë dëshirash! Menjëherë të shkon mendja në ndonjë prag feste, ditëlindje a diçkaje të shënuar; kudo, vetëm te zyra e një pushtetari lokal, jo! E dini pse?  Sepse priremi të dëshirojmë ngushtë dhe cekët, të dëshirojmë atë që kujtojmë se vetëm ajo na përket, priremi të dëshirojmë për veten nga pragu i shtëpisë sonë dhe brenda. Por, si mund të dëshirohet, fjala bie, një makinë e mirë, kur rrugica për në shtëpinë tënde eshte copë-copë, si mund të dëshirohet një pasdite e këndëshme me fëmijët e tu, kur në fakt, maksimumi mund ta çosh në ndonjë lokal, sepse lulishtet e parqet me lojra na kanë lënë shëndenë, si mund të dëshirosh ca ditë të bekuara nën diell e det, kur e di fare mirë që para se të shkosh në Plazhin e Durrësit, duhet të kesh fituar imunitet ndaj çdo lloj bakteri, duhet ta kesh mbushur xhepin mirë e mirë dhe ta harrosh çadrën nga shtëpia, sepse për këtë ka menduar privati, që ka zaptuar çdo pëllëmbë sipërfaqe rëre.

Mund të vazhdohet pafund me dëshirat, mirëpo nëse ulemi e mendojmë pak më shumë se nga pragu ynë e brenda, do të kuptojmë që listën e dëshirave, do të ishte më mirë ta quanim, si fillim, listë  të nevojave. Me besoni, do të na dalë shumë herë e më e gjatë.

Të ulur për orë të tëra nëpër kafene, diskutojmë gjithça, nga politika shqiptare, te lufta në Siri; nga çmimi i vajit dhe orizit, te telenovelat; nga ajo gropa e keqe para pallatit që mbushet me ujë sa herë bie shi, te veshja e kafexhiut që këmi ngjitur. Diskutojmë gjithçka, ashtu të ulur prej kush e di sa orësh, duke harruar që fjalët i merr era. Nuk ka qenë budalla ai që e ka thënë, e aq më pak ka qenë , ai që e ka sjellë deri në ditët tona sot.

Njohim institucionin e kafes e të thashethemit, por jo atë të reagimit publik qytetar, njohim debatin në tavolinën e kafesë, por nuk dimë të marrim njëhërë iniciativën e të kërkojmë llogari se përse lulishtja posht pallatit, na u kthye sa hap e mbyll sytë në kafenenë, ku pikerisht jemi ulur; dimë të shajmë e të mallkojmë sa herë bie shi e përmbyten rrugët, por na duket aq punë e ndërlikuar të shkuarit përpara sheshit të bashkisë për të bërë vetëm një pyetje të thjeshtë: Edhe për sa kohë do na zërë frika e do lutemi “vetëm shi jo!”.

A ja vlen kjo apati, tek shohim se si, jo vetëm që bie cilësia e jetës sonë, por ndërkaq, humbet qyteti, humbet memoria që kemi për të dhe befas e gjejmë veten duke jetuar, punuar e rritur fëmijë, në një qytet të cilin me shpirt do ta donim të ishte ndryshe.

Për këtë flasim gjatë gjithë kohës, e megjithatë, as gishtin nuk lëvizim për të ndryshuar diçka, themi vetëm: “Ah të më bënin vetëm një ditë kryetar bashkie dhe e dija unë çfarë bëja”. Kështu me mendje, i marrim me radhë të gjitha, fadromën që i hyn plazhit nga plepat e deri në Currila, duke rrëzuar çdo gjë të ngritur pa të drejtë mbi pronën publike; imagjinojmë kthimin e detit përmbys, me shpresën se në fund ka mbetur pak pastërti; imagjinojmë sikur fluturojnë gjithë karriget e lokaleve që na kanë zaptuar trotuaret e kështu më tej.

Sikur të isha kryetar bashkie! Të gjithë mund të jemi të tillë, sepse qyteti është i të gjithëve. Mund të mos kemi legjitimitetin e firmës, por kemi të drejtën e votës, kemi të drejtën e reagimit, të protestës, aq më tepër në një qytet si ky yni, ku ka kaq shumë gjera mbi të cilat duhet reaguar. Të gjithë jemi kryetar bashkie, të gjithë kemi të drejtë të jemi pjesë e vendimarrjes. Askush nuk ka të drejtë të na e marrë qytetin peng, duke na detyruar të thyejmë kokën në beton, atëherë kur duam të gjejmë një lulishte; të përfundojmë në një kazino, atëherë kur drejtohemi për të parë një film në kinema; të përfundojmë në urgjencë, atëherë kur duam të kridhemi në det, apo të biem në ndonjë pusetë, kur nxitojmë për të shkuar në punë, në ditët e shiut.

Të gjitha këto, më shumë se sa dëshira, janë nevoja; nevoja për të dalë nga shtëpia e për t’i thënë vetes “po, unë banoj në Durrës dhe ky është një qytet i mrekullueshëm”, nevoja për të shkelur në një vend, i cili të bën të ndihesh mirë në çdo gjë të ofron, qoftë ky një stol posht një peme, apo një panorame nga kodra drejt qytetit.

Patenta e 1929-s, dokumenti i shoferit më të vjetër në Durrës

Një patentë, e cila në kohën kur është lëshuar quhej “leje shoferi”, e datës 7 qershor 1929, është një prej dokumenteve më të vjetër në këtë fushë të ruajtur deri më sot në Durrës. Ajo i përkiste qytetarit Hamdi Beqiri dhe për shumë vite me radhë ruhet me fanatizëm nga e bija, Shpresa Beqiri, piktore e mirnjohur.

Në formën e një libërthi, apo më mirë të thuhet, e ngjashme me letrnjoftimet e mëvonshme, në faqen e parë të saj, leja e shoferit paraqet gjeneralitetet e zotëruesit, datën e lëshimit dhe numrin e regjistrimit.

Në fletët e brendshme lexohet ky tekst “Zoti Hamdi Beqiri, ka leje me përdorë një qerre me fuqi motori (motosikletë) në bazë të provimeve që ka dhanë përpara këtij Autoriteti në Durrës, me datë 7/06/1929 .” më tej vijojnë vulat përkatëse të kompetentëve që kanë lëshuar lejen e shoferit dhe në faqen përbri saj, janë të vendosura dy pullat e pagesave të taksave dhe fotografia e qytetarit Hamdi Beqiri.

“Im atë ishte 20 vjeç kur e mori lejen e shoferit dhe me shaka kujtonte, vite më vonë, që ishte brezi që i kishte dhënë makinave me rrota druri. Që prej vitit 1929 e deri sa doli në pension në 1969, ai punoi si shofer. Madje tregonte se për një periudhë kohe kishte qenë edhe shofer i Harry Fultzit, kur ky i fundit ka ardhur në Shqipëri”, tregon piktorja Beqiri.

Hamdi Beqiri ishte ndër shoferët e parë në qytetin e Durrësit dhe deri në vitin 1933, zotëronte tri makina, ndër të cilat edhe një tip Benz, me shtatë vende, sikurse kujton e bija. Të gjitha këto, u shtetëzuan me ardhjen në pushtet të regjimit komunist.

Leja e shoferit e vitit 1929 është në gjendje të përsosur dhe kjo falë ruajtjes brenda këllëfit origjinal, por edhe kujdesit të familjarëve të Beqirit. Madje e bija, pohon se duke nisur prej lejes së parë, në shtëpi ajo ruaj edhe të gjitha ripërtëritjet e dokumentit, deri kur Hamdi Beqiri Doli në pension.

Automjetet e para në Shqipëri, regjistrohen në Durrës

Për herë të parë, prania e automjeteve në vendin tonë është dokumentuar më 18 tetor 1919, në Durrës. Në atë kohë, vendi sapo kishte dalë i rrënuar nga Lufta e Parë Botërore dhe në qytetin bregdetar, nga data 25 deri më 27 dhjetor 1918, ishte mbajtur Kongresi i Durrësit, prej nga ku doli edhe një qeveri e përkohëshme, e njohur si Qeveria Provizore e Durrësit. Pikërisht në dokumentat e kësaj qeverie, në një komunikim të sajin me Ministrinë e Jashtme të Italisë më 18 tetor 1919, rezulton se në Durrës kishte automjete. Madje, kishte edhe një lloj shërbimi për regjistrimin e tyre.

Menjëherë pas konsolidimit të integritetit të vendit, veçanërisht pas Kongresit të Lushnjës, që u mbajt më 23 janar 1920, nisi edhe rimëkëmbja ekonomike dhe, vetvetiu, erdhi edhe rritja e numrit të automjeteve. Në vitin 1921, në vend numëroheshin mbi 10 automjete të llojeve të ndryshme, një pjesë të përqëndruar në Tiranë dhe pjesa tjetër e shpërndarë në qytetet e tjera.

Shtimi i numrit të automjeteve solli, në atë kohë, edhe nevojën e një kuadri ligjor për të rregulluar veprimtarinë e tyre, ligj i cili u miratua në vitin 1924.

Ligji për “qerret me fuqi motori”

Kështu njiheshin në atë kohë… qerre me fuqi motori. Më 10 prill 1924, Këshilli i Lartë (që në atë kohë ishte i barazvlefshëm me institucionin e kryetarit të shtetit) miratoi dekret-ligjin “Mbi shërbimin e automobilave dhe të çdo qerreje me fuqi motori”. Në këtë dekret-ligj përcaktohej se “qerre me fuqi motori” quheshin automobilat, motoçikletat, traktorët, dhe çdo lloj qerre tjeter me motor që punon në rrugë e sheshe publike.

Ky dekret-ligj përcakton, për herë të parë, edhe dokumentacionin që duhet të kishte si automjeti, ashtu edhe drejtuesi i tij. Kështu, dy dokumentat bazë ishin: Leja e Veprimit, që është e barazvlefshme me lejen e sotme të qarkullimit të çdo automjeti, dhe Leja e Shoferit, që sot quhet leja e drejtimit. Në atë kohë, ligja përcaktonte se mosha minimale për t’u pajisur me leje drejtimi ishte 20 vjeç.

Në atë kohë, ai dekret-ligj shoqërohej edhe me një rregullore zbatimi, e cila, mes të tjerave, parashikonte edhe kushtet për t’u pajisur me leje drejtimi, që janë thuajse të njëjta edhe sot e kësaj dite: çertifikatë lindje, vërtetimi i vendbanimit, raporti mjekesor, dy fotografi, provimi teorik dhe provimi praktik.

Shumica, automjete amerikane

Në vitin 1926 bëhet edhe inventari i parë i të ashtuquajturave “qerre me motor” në të gjithë vendit, i ndarë sipas prefekturave. Në atë vit, në të gjithë vendin ishin 483 automjete të ndryshme. Në Durrës ishin të regjistruara 70 automjete. Në vitet e mëvonshme, krahas numrit të përgjithshëm është regjistruar edhe tipi i tyre. Nga kjo rezulton se, fillimisht, numri më i madh i automjeteve ishte i prodhimit amerikan. Kështu, në vitin 1927, në vend ishin të regjistruara 426 automjete amerikane, 99 gjermane dhe 5 automjete franceze. Në vitin 1929, numri i automjeteve amerikane arriti në 701. Por, me kalimin e kohës, gjatë viteve ’30, pjesa më e madhe e automjeteve kishin prejardhje nga vendet evropiane, kryesisht nga Gjermania dhe Franca.

Që në atë kohë janë regjistruar edhe aktivitetet e para sportive automobilistike. Në vitin 1927, në Korçë, u organizua gara e parë autobilistike. Por, bashkë me automjetet u shfaqën edhe aksidentet. Në gazetën “Zëri i Korçës”, të datës 15 mars 1927, në shkrimin “Automobilistët dhe marrëzitë e tyre” thuhet: “Javën e parë, një automobilist, nga nxitimi i tij, e vrau një djalë … Është vënë re se automobilistët i ngasin automobilat e tyre nëpër qytet me një tërbim sikur kanë për të marrë rekordin e shpërjtësisë…”